سه‌نته‌رێ وێ باژێرێ دهوكێ یه هه‌روه‌سا سه‌نته‌رێ پارێزگه‌هێ بخویه , دهوك دكه‌ڤیته ناڤا نهاله‌كا ڤه‌كرى , زنجیرا چیایێ سپى دكه‌ڤیته باكورێ وێ وزنجیراچیایێ ره‌ش (شندوخا) دكه‌ڤیته باشورێ وێ , دوو روبارێن بچیك دناڤ باژێرێ دهوك دا ده‌رباز دبن یێ ئێكێ روبارێ دهوك ژگوندێ خازیاڤا ل با كور دزێت وبه‌ره‌ف باشور دچیت و ل سالا 1980 ل گه‌لیێ دهوك سكره‌كێ ئاڤدانێ ل سه‌ر هاتیه چێكرن , روبارێ دووێ بچوكتره دبێژنێ (هشكه‌رو) ژ باكورى ل نێزیك گوندێ به‌رێ بوهار دزیت وبه‌ره‌ف باشورێ روژئاڤا دچیت , ل ژێریا روژ ئاڤا یا باژێرى هه‌ردوو دگه‌هنه هه‌ڤ , بو ئاڤدانا چه‌مێن ده‌وروبه‌ر مفا ژ ئاڤا هه‌ردوو روبارا دهێته وه‌رگرتن.
هه‌ردووناحیێن زاویته ومانگێشكێ سه‌رب قه‌زا دهوك ڤه‌نه.
- ناحیا زاویته
سه‌نته‌رێ وێ باژێركێ زاویته‌یا ژێرى یه(16) كم ژ سه‌نته‌رێ قه‌زایێ دوره روبه‌رێ وێ نێزیكى (420) كم یێن دووجاركى یه (71) گوندا بخوڤه‌دگریت هه‌مى ژى به‌رى وپاشى ئه‌نفالا هاتینه وێرانكرن ژبلى سه‌نته‌رێ ناحیێ و كومه‌لگه‌هێن كورێن گاڤانا وباگێرات , سه‌نته‌رێ ناحیێ دكه‌ڤیته سه‌ر رێكا سه‌ره‌كى یا كو سه‌نته‌رێ ناحیێ ب بسه‌نته‌رێ قه‌زا ئا مێدیێ ڤه دهێته گرێدان.
زاویته ئێكه ژ هاڤینگه‌هێن رند وجوان یێن پارێزگه‌هێ وبلندترین پله‌یا گه‌رماتیێ ل وه‌رزێ هاڤینا (36)پله‌یه.
زاویته ب دارێن كاژا یا بناڤ وده‌نگه وروبه‌رێن به‌ر فره‌ه یێن سیبه‌رێ لێ هه‌نه , وخه‌لكێ دهوكێ ژ خوره كریه جهێ بێهنڤه‌دان وسه‌یران وگه‌ریانا و ل هه‌مى وه‌رزێن سالێ.
په‌یڤا زاویته‌دزمانێ كوردى دا ئانكو ئه‌و جهن یێن گه‌له‌ك به‌فر ل وه‌رزێ زڤستانێ لێ دباریت ئانكو نێزیكى په‌یڤا قه‌رسگه‌ه (سلاجه). ناحیا زاویته ب دارستان وكوزێن باش یێن بخودانكرنا په‌زى یا بناڤ وده‌نگه وخه‌لك بو ب خودانكرنا په‌زى وكه‌والى مفاى ژێ دبینیت. ژیانا خه‌لكێ وێ ل سه‌ر چاندنێ وه‌كو گه‌نم وجه‌ه ونیسك ونوك ...هتد ئه‌ف چاندنه ب رێكا ده‌شتا (مه‌مانێ) وبلنداهیێن (بادێ) , هه‌روه‌سا ژیانا وانیال سه‌ر چێكرنا ره‌زێن وبیستانێن ترى وهرمیك وحلیك سماقێ , زێده‌بارى چاندنا هاڤینى مینا برنج وباجان سورك وتوتن ولوبیك وكه‌سكاتى وچاندنادارا وه‌كو خوخ ومشمش وگوز وتریێ ته‌یفى كو چه‌ند گوندێن ناحیێ ب چاندنا وى ب ناڤ وده‌نگن وه‌كو (به‌رێ بهار , خازیاڤا ,بێنارینك , ئێمینكێ و...هتد ومفا ژكانیێن به‌ر به‌لافل ده‌ڤه‌رێ دهێته وه‌رگرتن زێده‌بارى ئاڤا روبارێن بچیك ل ده‌ڤه‌رێ:
زاویته – كورا – ره‌شانكێ – بێنارینكێ- بێدول- گومل
باگێرات – كورا – ره‌شاننكێ – بێنارینك – بێدول – گومل
كزو – پێده – بێدول – گومل
خازیاڤا- لیناڤا – گه‌رماڤا – سكرێ دهوك – دجله
به‌رێ بهار – بێسرێ – نزاركێ- دهوك – دجله
گرنكترین چیایین وێ چیایێ (كه‌مه‌كا) یه وتوخیبێ ڤه‌برێ ناحیێ یه ژلایێ باكورێ روژ ئاڤا هه‌روه‌سا چیایێن بیسى وسپیرێز ومامسین وچیایین زاویته وچیایێ قه‌نتارا وچیایێ زروه وگه‌له‌ك بلنداهیێن دى كو هه‌مى پێكڤه دبنه روبه‌رێ ناحیێ. گه‌له‌ك خهێن شینوارا ل سنورێ ناحیا زاویته هه‌نه وه‌كو شكه‌فت و جهێن دى رێڤه‌به‌ریا شینوارێن دهوكێ (24) جهێن كه‌ڤنار توماركرینه و ژهه‌میا گرنگتر قه‌سرا بادێ كو ل هه‌وێن ئه‌نفالێن ره‌ش هاتیه وێرانكرن , هه‌روه‌سا كه‌لها مه‌میان ئه‌وا ل سه‌رێ چیایێ كه‌مه‌كا و شكه‌فتێن بێسرێ و ئێتویت و كوره دێرێ و چیایێ پیرومه‌را و باخرنیف و شكه‌فتا ره‌ش ل گوندێ كزو هنده‌ك جهێن دى ل گوندێ پێده , ل سنورێ ناحیێ گه‌له‌ك جه هه‌نه بكێر جهێن گوزارى دهێن ئه‌گه‌ر ده‌ستێ ئاڤه‌دانیێ بگه‌هیتێ بو بهێن ڤه‌دانا رێڤینگا و سه‌یرانیا ل ده‌مێن گه‌رماتیێ وه‌كو گوندێ ( برجینى – بابلو – كزو – مێردینكێ – ستوكوركێ ) و گه‌له‌ك جهێن دى پشتى سه‌رهلدانێ و دامه‌زراندنا حكومه‌تا هه‌رێمێ ده‌ستێ ئاڤه‌دانیێ گه‌هه‌شته ناحیێ وباهرا پێتریا گوندێن وێ هاتنه ئاڤاكرن زێده‌بارى چه‌ندینپروژێن خزمه‌تگوزارى یێن گرنگ وه‌كو قوتابخانه و بنگه‌هێن ساخله‌میێ و مزگه‌فتا.
- ناحیا مانگێشكێ
سه‌نته‌رێ وێ باژێركێ مانگێشكێ یه (30) كم ژ سه‌نته‌رێ قه‌زایێ دویره و روبه‌ررێ وێ (454) كم2 و ژ (54) گوندا پێك دهێت هه‌مى ل هه‌وێن ئه‌نفالێن ره‌ش هاتبونه وێرانكرن ژبلى سه‌نته‌رێ ناحیێ وگوندێ حوجاڤا سه‌نته‌رێ ناحیێ ب سه‌نته‌رێ قه‌زایێ ڤه دهێته گرێدان ب رێكه‌كا رێك وپێك كو ل دوریانا كورا ژ رێكا ئامێدیێ ڤه‌دبیت بولایێ باكورێ روژئاڤا دناڤ ناگه‌راستا مانگێشكێ را گه‌رباس دبیت , دهێته گوتن كو ئێك ژ حه‌واریا (په‌یامبه‌ر توما) دڤێ رێكێ را ده‌رباس بویه ده‌مێ سه‌را هندستانێ داى و ئه‌ڤ نومایه ئه‌و بو یێ ده‌ستێ (مه‌سیحى) گرتى دا باوه‌ریێ ب رابونا وى بینیت ب زمانێ سریانى دبێژنێ (مان كه‌ش) ژبه‌ر ڤێ چه‌ندێ ئه‌ڤ ناڤه دانایه سه‌ر ڤى باژێركى , دیسانه بوچونا دوویێ دبێژیت ئه‌ڤ ناڤه ژ په‌یڤا (مكوش) هاتیه یانكو رونشتن به‌لگه‌ژى ل سه‌ر ڤێ چه‌ندێ گه‌له‌ك جهێن په‌رستنێ لێ هه‌نه یێن وه‌ختێ زه‌ره‌ده‌شتیا و ئاینێ مه‌سیى گه‌له‌ك لێ به‌ربه‌لاڤه دناڤ خه‌لكێ ده‌ڤه‌رێ دا و پشتى هینگى ئه‌ڤ په‌رستگه‌ها زه‌ره‌ده‌شتیا هاته ڤه‌گوهاستن بو دێرێ , ل ناحیا مانگێشكێ گه‌له‌ك دارستان و چه‌روان لێ هه‌یه و ژیان و ژیارا خه‌لكێ ده‌ڤه‌رێ ل وه‌رزێ زڤستانێ اندنا گه‌نمێ و جه‌هى و نوك و نیسكا و بو ڤێ چه‌ندێ مفاى ژ ده‌شتا به‌رفره‌ها دێرا گژنیك و تلا كورو وه‌ردگرن زێده‌بارى چاندنا به‌رفره‌هیا مێوێن ترى یێن دێم و داروبارێ ببه‌رهه‌م وه‌كو گویز -باهیڤ – هژیر- سماق – و بیستانێن خوخ و مژمژا حولیكا – سێڤا هه‌روه‌سا ل وه‌رزێ هاڤینێ باجانكا و برنجى و ماشا و لوبیكا و تویتنێ و پیڤازا سیرا دچینن و مفاى ژ ئاڤا كانیا وه‌ردگرن ئه‌وێن به‌ربه‌لاڤ ل گوندا زێده‌بارى چه‌ندین روبارێن بچویك وه‌كو:
1- دێرك – شمرخ – سادیا – ناڤدارا – چرانێ – ئاشانكێ – خابیر
2- مانگێشكێ – دویلیا – كانى ساركێ – گه‌لى گه‌رمێ ناڤدارا – چرانێ – ئاشانكێ – خابیر
زێده‌بارى روبارێ خابیرى ئه‌وێ سنورێ باكورێ روژئاڤایێ ناحیێ و مفایه‌كێ مه‌زن ژلایێ روژهه‌لاتڤه بوچاندنێ ب ره‌نگه‌كێ به‌رفره‌ه ژئاڤاوى دهێته وه‌رگرتن هه‌روه‌سا رویبارێ سپنه‌ى یێ روژئاڤا كو دكه‌ڤیته سنورێ باكورێ ناحیێ , دیسان خه‌لكێ ده‌ڤه‌رێ ته‌رش و كه‌والى و مریشكا ب خودان دكه‌ن , ژ گرنگترین چیایێن ناحیێ چیایێ زنجیرا چیایێ كه‌مه‌كایه ئه‌وێ ژ روژهه‌لاتى هه‌تا روژئاڤا دگه‌هیته چیایێ سپى ل گوندێ برجینى زێده‌بارى بلداهیێن گوندێن كوڤلى و به‌روشكێ و زێوكا عه‌بوى. ل سنورێ ناحیێ گه‌له‌ك جهێن شینوارا هه‌نه كو دگه‌هنه (36) جها هاتینه توماركرن ل رێڤه‌به‌ریا شینوارێن دهوكێ ژوان په‌یكه‌رێ (ئه‌ددنیرارى) ل گوندێ ده‌رگه‌لا شێخا و گرێ پتێ و شینوارێن دێرا گژنیك و بێسفكێ و دێركێ و بابوخكێ و گه‌لناسنكێ و چه‌ندین جهێن دى زێده‌بارى چه‌ندین ده‌ست نڤیسێن كه‌ڤنار و دێرین ل دێرا مانگێشكێ كو ژیێ وان دزڤریت بو سالا (1574) ز.
ل سنورێ ناحیێ گه‌له‌ك جه هه‌نه بكێر جهێن گوزارى دهێن وه‌كو گه‌لناسكێ و خوركێ و بێشینكێ و گه‌له‌ك جهێن دى پشتى سه‌رهلدانێ و دامه‌زراندنا حكومه‌تا هه‌رێمێ ب بزاڤێن ده‌زگایێن ئیدارى و رێكخراوێا خێرخاز پێتریا گوندێن ده‌ڤه‌رێ هاتنه ئاڤاكرن زێده‌بارى چه‌ندین پروژێن خزمه‌تگوزارى یێن گرنگ و پێدڤى.
Post a Comment