| مه‌وله‌وی” ناوی “سه‌ید عه‌بدولره‌حیم”ی کوڕی “مه‌لا سه‌عید”ه و له نه‌وه‌ی “مه‌لا یوسف جان”ی کوڕی مه‌لا “ئه‌بوبه‌کر موصنه‌فی چوری”یه، که ده‌گه‌ڕێته‌وه سه‌ر خواناسی به‌ناوبانگ “سه‌ید محه‌مه‌د سه‌ید زاهید”، که به “پیر خدری شاهۆ” ناوبانگی ده‌رکردبوو. له وه‌چه‌ی حه‌زره‌تی “حوسه‌ینی کوڕی ئیمامی عه‌لی کوڕی ئه‌بووتالب”ه. نازناوی شیعریشی”مه‌عدوومی” بووه و له‌ناو خه‌ڵک و له کۆڕی ئه‌دیباندا به “مه‌وله‌وی” ناوبانگی ده‌رکردبووه.  مه‌وله‌وی له‌ساڵی 1806دا له دێی “سه‌رشانه” له ناوچه‌ی “تاو‌گۆزی”، له به‌شی باکووری کوردستان له خێزانێکی ئایینپه‌روه‌ری له‌دایك بووه و هه‌ر له سه‌رده‌می مناڵیدا ماڵی باوکی هاتووه بۆ دێی “بیزاوه” له نزیك “هه‌ڵه‌بجه”. له‌وێ لای باوکی قورئانی پیرۆزی ته‌واو کردووه و ورده‌کتێبه سه‌ره‌تایییه‌کانی فارسی و “صرف و نحو”ی خوێندووه. پاشان له‌سه‌ر ئوسوولی فه‌قێکانی کوردستان له “پاوه” له ناوچه‌ی “هه‌ورامانی لهون” چووه بۆ خوێندن و پاش ماوه‌یه‌ك له‌وێوه چووه بۆ “چور” له “مه‌ریوان” و له‌وێیشه‌وه بۆ “سنه” و له مزگه‌وتی “وه‌زیر” دامه‌زراوه. ئینجا چووه بۆ “بانه” و له‌وێیشه‌وه چووه بۆ “سلێمانی” و له “مزگه‌وتی گه‌وره” دامه‌زراوه، که له‌و کاته‌دا هێشتا جه‌نابی “شێخ مه‌عرووفی نۆدێ” تێیدا مامۆستا بووه. ئینجا چووه بۆ “هه‌ڵه‌بجه” و له “مزگه‌وتی جامیعه” لای “مه‌لا سادقی ته‌وێڵه‌یی”، که موسته‌عید بووه له خزمه‌تی “شێخ عبدالله خه‌رپانی”دا، خوێندوویه‌تی. ئینجا چووه بۆ “قه‌ڵای جوانرۆ” و له خزمه‌تی “مه‌لا موحه‌ممه‌دی قازی”دا خوێندوویه. له‌وێیشه‌وه بۆ جاری دووه‌م له سه‌رده‌می “ڕه‌زاقولیخانی والی”دا چۆته‌وه بۆ “سنه” و له مزگه‌وتی “دارالإحسان” دامه‌زراوه. ماوه‌یه‌کی زیاتر له جاری پێشوو له‌وێ ماوه‌ته‌وه، ئینجا دیسانه‌وه هاتووه‌ته‌وه بۆ “سلێمانی” و له خزمه‌تی “مه‌لا عه‌بدولڕحمانی نوتشه‌یی”دا که موفتیی “سلێمانی” و مامۆستای مزگه‌وتی “مه‌ڵکه‌ندی” بووه، خوێندنی ته‌واو کردووه و ئیجازه‌ی ده‌رسوتنه‌وه‌ی وه‌رگرتووه. بڵاوه، که مه‌وله‌وی له زمانی “ڕه‌زاقولی خانی والی”دا له مزگه‌وتی “دارالإحسان”ی سنه له خزمه‌تی حاجی مه‌لا “ئه‌حمه‌دی نوتشه‌یی”دا ئیجازه‌ی وه‌رگرتووه، ڕاست نییه. چونکه حاجی مه‌لا ئه‌حمه‌د هه‌تاوه‌کوو پاش زه‌مانی “فه‌رهاد میرزا”، که پاش “غولام شاخان” و “ڕه‌زا قولیخان”ی برای بووه به حوکمرانی “ئه‌رده‌ڵان” و پاش سه‌فه‌ری حه‌جی له‌گه‌ڵ “شێخ بهاالدین” له‌پاش ساڵی 1873 بوو، ڕۆیشتووه بۆ “سنه” و له‌و کاته‌دا مه‌وله‌وی ته‌مه‌نی له 60 ساڵ که‌متر نه‌بووه، به‌ڵکو پاش ئه‌وه ته‌نها چه‌ند ساڵێك ژیاوه. که‌واته چۆن ده‌گونجێت له ته‌مه‌نی وه‌هادا ئیجازه وه‌ربگرێت؟! هه‌روه‌ها له ساڵی 1855دا “شێخ سراج الدین” مه‌وله‌وی له‌گه‌ڵ حاجی “شێخ عبدالرحمان”ی کوڕی ده‌نیرێت بۆ “سنه” بۆ کێشه‌‌ی ناکۆکیی نێوان “غولام شاخان” و مه‌لاکانی “سنه”. دیاره ده‌بێت مه‌وله‌وی له‌وکاته‌دا مه‌لایه‌کی پایه‌بڵند بووبێت، ئه‌گینا بۆ ئیشی وه‌ها نه‌ده‌نێررا. جگه له‌وه‌ش ڕێی تێ ناچێت مه‌وله‌وی ئیجازه‌ی لای “حاجی مه‌لا ئه‌حمه‌د” وه‌رگرتبێت، چونکه هه‌شت ساڵ له‌و گه‌وره‌تر بووه. وه‌ك له‌م شیعره فارسییه‌وه ده‌رده‌که‌وێت که مێژووی له‌دایکبوونی حاجی “مه‌لا ئه‌حمه‌د”ه به “حروف ابجد”: هاتفی أز سر الهام بتأریخش گفت بود أحمد خلف أمجد عبد الرحمن که ئه‌مه‌ش ده‌کاته 1814. به‌ڵگه‌یه‌کی تریش هه‌یه بۆ سه‌لماندنی ئه‌وه، که مه‌وله‌وی له سلێمانی ئیجازه‌ی وه‌رگرتووه، ئه‌وه‌ش ئه‌و چیرۆکه‌یه، که پاشان هه‌ر له‌م کورته‌مێژووه‌ی ژیانیدا ده‌یگێڕینه‌وه له‌باره‌ی چوونیه‌وه بۆ سه‌یران بۆ “سه‌رچنار” له‌گه‌ڵ هه‌ندێ له میره‌کانی بابان پاش ته‌واوبوونی ئاهه‌نگی ئیجازه‌وه‌رگرتنی. مه‌وله‌وی له سه‌ره‌تای مه‌لایه‌تیدا له دێی “چروستانه” له نزیکی “هه‌ڵه‌بجه” دامه‌زراوه فه‌قێی ڕاگرتووه و ده‌ستی کردووه به ده‌رسوتنه‌وه. پاش ماوه‌یه‌ك هه‌وای “تصوف” ده‌که‌وێته که‌لله‌ی و گرفتاری زه‌وقی “ئه‌هلی مه‌عنا” ده‌بێت و ده‌روات بۆ “ته‌وێڵه” بۆ خزمه‌تی “شێخ عثمان سراج الدین”ی خه‌لیفه‌ی “مه‌ولانا خالیدی نه‌قشبه‌ندی”، که یه‌که‌م که‌س بووه ئه‌و ته‌ریقه‌ته‌ی له کوردستاندا بڵاو کردۆته‌وه. مه‌وله‌وی له “ته‌وێڵه” ده‌بێت به موریدی “شێخی سراج الدین” و کاتێکی زۆر به سلووکه‌وه ده‌باته سه‌ر. پاش چه‌ند ساڵێک ده‌گوێزێته‌وه بۆ “بیاویڵه”، که دێیه‌که له ژووری “هه‌ڵه‌بجه”وه. پاش ماوه‌یه‌کی تریش له‌وێوه بار ده‌کات بۆ “گۆنه”، که یه‌کیکه له دێیه‌کانی هۆزی “نه‌وروڵی”. پاش چه‌ند ساڵێک ئه‌وێش به‌جێده‌هێڵێت و ده‌چێت بۆ “شه‌مێران”، که ئه‌و کاته له‌ژێر ئیداره‌ی “شێخ علی عه‌بابه‌یلێ”دا بووه. شێخی ناوبراو زۆر خزمه‌تی مه‌وله‌وی و ده‌ستوپێوه‌نده‌کانی ده‌کات، به‌ڵام پاش ماوه‌یه‌ك به کاریگه‌ریی “موحه‌ممه‌د پاشای جاف” به‌ڕێوه‌بردنی “شه‌مێران” له ده‌ستی ئه‌و “شێخ علی”یه ده‌سه‌نرێته‌وه و ده‌درێته ده‌ستی “ئوسمانی خاڵه”، که له پیاوماقوولانی هۆزی “یه‌زدانبه‌خشی” بووه. له ئه‌نجامی ئه‌م لابردن و دانانه‌دا مه‌وله‌وی ماڵی له “شه‌مێران” بار ده‌کات و ده‌ڕواته‌وه بۆ “سه‌رشانه”، که تێیدا له‌دایك بووه و له‌وێ ده‌مێنێته‌وه تا کۆچی دوایی ده‌کات. مه‌وله‌وی له دواساڵه‌کانی ژیانیدا تووشی گه‌لێك ڕوودوای ناخۆش بووه. ئه‌و ڕوداوانه‌‌ی له چه‌ند پارچه شیعردا به سۆزه‌وه هۆنیوه‌ته‌وه. کتێبخانه‌که‌ی سووتاوه. “عه‌نبه‌ر خاتوون”ی خێزانی مردووه، که جێگایه‌کی تایبه‌تی له دڵی مه‌وله‌ویدا هه‌بووه. حه‌وت ساڵ پێش کۆچی دوایی کوێر بووه. هه‌ر ئه‌م کوێربوونه‌شی بووه به هۆی مردنی. ئه‌وه بووه جارێكیان بۆ سه‌رخۆشیکردن له دۆستێکی ده‌ڕوات بۆ “پریس”، که له گه‌ڕانه‌وه دا نزیکی “هانه سووره” ده‌بێته‌وه به جڵه‌وڕاکێشی وڵاخه‌که‌ی ده‌ڵێت: “من چاوم نابینێت، دارتوویه‌ك له‌سه‌ر ڕێگه‌مانه لقێکی لاری هه‌یه ڕێگه‌که‌ی گرتووه، که گه‌یشتینه لای پێم بڵێ، با سه‌رم دانه‌وێنمه‌وه.” وه‌ها ڕێ ده‌که‌وێت، که ده‌گه‌نه ئه‌و شوێنه کابرای “جڵه‌وڕاکێشی وڵاخه‌که‌ی” له‌بیری ده‌چێته‌وه، که مه‌وله‌وی ئاگادار بکاته‌وه. مه‌وله‌وی سنگی ده‌دات به داره‌که‌دا و به پشتدا ده‌که‌وێته خواره‌وه له‌سه‌ر وڵاخه‌که و پشتی ده‌شکێت و له ئه‌نجامی ئه‌وه‌دا له 1883دا ماڵئاواییی یه‌کجاری ده‌کات و له گۆڕستانی “ئه‌سحابه” له نزیکی “سه‌رشاته” به‌خاك ده‌یسپێرن. مه‌وله‌وی پایه‌یه‌کی بڵندی هه‌یه له‌ناو زاناکانی کورددا و به‌تایبه‌تی له “قسه‌زانه‌کان”دا ده‌ستێکی باڵای هه‌بووه. ئه‌و دانراوانه‌ی، که له پاشی ماو‌نه‌ته‌وه، بریتین له‌مانه‌ی خواره‌وه: - “الفضیلة” 2031 شیعری عه‌ره‌بییه و له 1868دا دایناوه و عه‌نتیکه‌یه‌کی هونه‌رییه و جگه له‌مه‌ش، که واتا زانستییه‌که‌ی زۆر ورد و به‌رزه. یه‌که‌م شیعری ئه‌م کتێبه ئه‌مه‌یه: بسم الله الرحمن الرحیم من تاه فیه نهیة الحکیم - “العقیدة المرضیة” 2454 شیعری کوردییه و له 1933 له‌لایه‌ن “محی‌الدین صبري النعیمی”یه‌وه له میسر له‌چاپ دراوه. یه‌که‌م شیعری ئه‌م کتێبه ئه‌مه‌یه: زوبده‌ی عه‌قیده و خولاصه‌ی که‌لام هه‌ر له تو بو توس حه‌مد و ثه‌نای تام مه‌وله‌وی خۆی ئه‌م عه‌قیده‌یه‌ی کورت کردووه‌ته‌‌وه و باسه گرانه‌کانی لێ لابردووه بۆ ئه‌وه‌ی قوتابییه تازه‌پێگه‌یشتووه‌کانی لێی تێبگه‌ن. - “الفوائح” 257 شیعری فارسییه و له‌گه‌ڵ عه‌قیده کوردییه باسکراوه‌که‌دا له‌چاپ دراوه. یه‌که‌م شیعری ئه‌م کتێبه ئه‌مه‌یه: چو در خود بینم از بس رو سیاهی نگنجد اي الهی یا الهی جگه له‌مانه‌ش نامیلکه‌یه‌کی به فارسی هه‌یه، که باسی ئوسوولی ته‌ریقه‌تی نه‌قشبه‌ندی ده‌کات. نموونه‌یه‌ك له هۆنراوه‌‌کانی مه‌وله‌ی ئاماوه وه‌هار، وه‌هار شادی بۆی عه‌تر نه‌سیم غونچه‌ی ئازادی خێڵ خانه‌ی خه‌فه‌ت بار به‌نییش که‌رده‌ن مه‌ینه‌ت ڕوونی یان وه ماوای مه‌رده‌ن خه‌م وێنه‌ی که‌مان قامه‌ت خه‌م بی یه‌ن هه‌وارگه‌ی قه‌دیم نه ده‌سش شی یه‌ن به‌زم شه‌وق و عه‌یش نه ده‌روون جه‌مه‌ن ئانه هیچ نه‌بۆ نه ده‌روون، خه‌مه‌ن ئینه نه‌تیجه‌ی دیاری باڵای تۆن نیشانه‌ی وصاڵ خاڵ ئاڵای تۆن وێنه.. مه‌زارگه‌ی شاعیری گه‌وره‌ی كورد مه‌وله‌وی |
Post a Comment